Նշմարելով Ավրորայի լուսաբացը
Իմացե՛ք ավելին կինոռեժիսոր, պրոդյուսեր և մեր Creative Armenia-AGBU Fellowship-երի ծրագրի շրջանավարտ Իննա Սահակյանի մասին
Ապրիլի 12, 2023թ. | հեղ.` Creative Armenia
Իննա Սահակյան, 2023 Creative Armenia-AGBU Fellow
Տարեց լարախաղացների մասին պատմություններից մինչև ինքությունը խոստումնալից կարիերայից նախընտրող հաջողակ ծանրամարտիկի մասին վավերագրական ֆիլմ, կինոռեժիսոր և պրոդյուսեր Իննա Սահակյանը մշտապես հետաքրքրված է եղել չհանձնվող մարդկանց պատմություններով: Նրա վերջին մրցանակակիր «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) վավերագրական անիմացիոն ֆիլմը բացառություն չէ, որը գեղարվեստական և նորարար լեզվով պատմում է Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած Ավրորա Մարդիգանյանի մասին։ Իննա Սահակյանի ոգեշնչող ճամփորդության մասին կարդացեք 2022 Fellow-ների հետ մեր հարցազրույցների այս շարքում։
Մի փոքր պատմեք, թե ինչպես սկսեց պրոդյուսեր և կինոռեժիսոր դառնալու Ձեր ճանապարհը։
Մեծանալով Խորհրդային Միությունում և պատկերացում չունենալով, թե ինչ է նշանակում լինել կինոռեժիսոր, առավել ևս պրոդյուսեր, ես միշտ երազել եմ ավելի մոտ լինել կինոաշխարհին: Ցանկությունս մեծ էր համալսարանում կինոռեժիսուրա սովորել։ Սակայն երբ ընտրում էի մասնագիտությունս, ընթանում էր Արցախյան առաջին պատերազմը, և շատ էին անորոշությունները երկրի ու նրա տնտեսական ապագայի վերաբերյալ։ Ընտանիքիս հետ եկանք այն եզրակացության, որ կինոարտադրության մեջ ապագա չկա, ես գնացի փոխզիջումների և ուսանեցի արվեստաբանություն:
Ավարտելուց և որոշ ժամանակ տարբեր տեղեր աշխատելուց հետո իմացա, որ Bars Media-ում գործավարի թափուր հաստիք կա: Եվ այդպես, արվեստի ոլորտում իմ գերազանցության դիպլոմով և անգլերենի բավարար մակարդակով, անցա հարցազրույցը և զբաղեցրի պաշտոնը: Դա 20 տարի առաջ էր։
Մոտ մեկ տարի անց, ես արդեն սկսեցի աշխատել ստեղծագործական փոքր նախագծերի վրա, ապա միջազգային կազմակերպությունների համար, ինչպիսիք են ԱՄՆ ՄԶԳ-ն և ՄԱԿ-ը, հայկական գյուղերում մարդու իրավունքների պաշտպանության վերաբերյալ ֆիլմերում ներգրավվեցի: Առաջին անգամ լիամետրաժ ֆիլմի վրա աշխատեցի, երբ դարձա Վարդան Հովհաննիսյանի օգնականը «Մարդկանց պատմություններ պատերազմի և խաղաղության օրերից » (A Story of People in War and Peace) ֆիլմում։ Այդ ֆիլմով մենք արժանացանք ավելի քան 20 մրցանակի, այդ թվում՝ «Լավագույն վավերագրական ֆիլմի հեղինակ» մրցանակը «Տրայբեկա» կինոփառատոնում (Tribeca Film Festival): Այդ հաջողությունն ինձ ոգեշնչեց նկարահանել սեփական լիամետրաժ ֆիլմերը: Ես շատ պարտական եմ Վարդանին, ով հավատաց ինձ ու նպաստեց այսօրվա իմ կայացմանը որպես ռեժիսոր։ Հաջորդիվ մասնակցեցի վավերագրական կինոգործիչների համար կազմակերպված մի շարք միջազգային աշխատարանների և սկսեցի աշխատել «Հայաստանի վերջին լարախաղացը» (The Last Tightrope Dancer) ֆիլմի վրա (համառեժիսոր Արման Երիցյանի հետ միասին), որը դարձավ փառատոնային մրցանակակիր ֆիլմ և հեռարձակվեց բազմաթիվ միջազգային առաջատար հեռուստատեսային հեռարձակողների կողմից՝ Եվրոպայից մինչև ԱՄՆ և Ճապոնիա։
Մինչ այժմ ներգրավված եմ եղել Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության հետ մի քանի հեռուստահաղորդումներում և մոտ վեց լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմերի պրոդյուսեր եմ։ Իմ ռեժիսորական պատմությունը ներառում է վերը նշված «Հայաստանի վերջին լարախաղացը» (The Last Tightrope Dancer), «Մել» (Mel) և «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise): Դրանք բոլորն իրարից շատ տարբեր ֆիլմեր են, որոնք ճանապարհորդել են բազմաթիվ փառատոներով, արժանացել մրցանակների և ստացել միջազգային լայն տարածում:
«Որպես վավերագրական կինոռեժիսոր՝ ես սովորաբար ոգեշնչում եմ գտնում մարդկային պատմությունների մեջ:»
Մինչ այժմ Հայաստանի հանրային հեռարձակողի հետ մի քանի հեռուստասերիալ եմ պատրաստել և մոտ վեց լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմ։ Իմ ռեժիսորական պատմությունը ներառում է վերը նշված «Հայաստանի վերջին լարախաղացը» (The Last Tightrope Dancer), «Մել» (Mel) և «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise): Դրանք բոլորն իրարից շատ տարբեր ֆիլմեր են, որոնք ճանապարհորդել են բազմաթիվ փառատոներով, արժանացել մրցանակների և ստացել միջազգային լայն տարածում:
Պետք է խոստովանեմ, որ մեր տարածաշրջանում պրոդյուսեր և ռեժիսոր լինելը հեշտ չէ։ Սահմանափակ ֆինանսական միջոցներով և ռեսուրսներով մենք ստիպված էինք շատ ավելի շատ ու ավելի երկար աշխատել արտադրության բոլոր փուլերում: Բայց քրտնաջան աշխատանքի, անընդհատ սովորելու, պրոֆեսիոնալ թիմի աջակցության և հաստատակամության շնորհիվ հնարավոր է հասնել ցանկացած նպատակի, և ֆիլմ նկարահանելը բացառություն չէ:
Պատմեք Ձեր ստեղծագործական ոգեշնչումների մասին՝ անկախ նրանից, թե դրանք մարդիկ են, իրեր, թե երևույթներ, և թե ինչ եք սովորել նրանցից:
Որպես վավերագրական կինոռեժիսոր՝ ես սովորաբար ոգեշնչում եմ գտնում մարդկանց պատմությունների մեջ: Իմ բոլոր ֆիլմերի հիմքում իրական մարդիկ են, ովքեր հետևում են իրենց երազանքներին, ձախողում են, ոտքի են կանգնում, որոշումներ են կայացնում և հաճախ դեմ են գնում հոսանքին ու տարածված տեսակետներին: Մարդկային էությունը բարդ է և հետաքրքիրայն բազմաթիվ շերտեր ունի՝ բացահայտելու և վավերագրելու համար:
Ինձ գրավեց տարեց լարախաղացների նվիրվածությունը իրենց արվեստին, ովքեր- պայքարում էին իրենց արվեստը գլոբալիզացիայից պահպանելու համար: Ինձ ոգեշնչեց Մելի ուժը, ով, լինելով Հայաստանի ամենահաջողակ ծանրորդներդուհիներից մեկը, ընտրեց ինքնությունը փառքի փոխարեն, գիտակցելով որ ինքն իր հետ խաղաղություն գտնելու համար կարող է կորցնել սիրելիներին : Ինձ ոգեշնչեց Ավրորա Մարդիգանյանի՝ երիտասարդ հայուհու խիզախությունը, ով նույնիսկ ցեղասպանությունից, սովից, ստրկությանը և շահագործման ենթարկվելուց հետո հրաժարվեց զոհ լինել: Իմ ընթացիկ նախագիծը Հայաստանյան տուն-ինտերնատներից մեկի մասին է, որտեղ կյանքի տարբեր պատմություններ ունեցող տարեցները հաղթահարում են մենակությունն ու հիվանդությունները՝ իրականացնելու իրենց բեմին լինելու երազանքը։
Ինչպես Ալֆրեդ Հիչքոքն է ասել. «Գեղարվեստական ֆիլմերում ռեժիսորն Աստված է. վավերագրական ֆիլմերում հենց Աստվածն է ռեժիսորը»։ Ես ոգեշնչվում եմ մարդկանց կյանքերով և իմ ֆիլմերի միջոցով ցանկանում եմ ցույց տալ նրանց ուժն ու անկոտրում լինելը:
Ձեր ամենավերջին ռեժիսորական աշխատանքը՝ «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise), վերջին տարիներին Հայաստանից դուրս եկած ամենահավակնոտ նախագծերից է: Ի՞նչը դրդեց Ձեզ ընդունել այդ մարտահրավերը: Ի՞նչն է Ձեզ առաջ մղել ֆիլմի արտադրության ութ տարիների ընթացքում:
Երբևէ չեմ մտածել «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) ֆիլմի մասին որպես Հայաստանից դուրս տարածում գտնող ամենահավակնոտ նախագիծ, բայց այն ամենակարևոր նախագիծն է ինձ համար։
Հայոց ցեղասպանությունը ցավալի թեմա է ողջ հայության համար. այն իմ ընտանիքի ցավն է, իմ ցավն է: Ես միշտ զգուշանում էի ցեղասպանության մասին ֆիլմ նկարելուց, քանի որ վախենում էի չափից դուրս սենտիմենտալ լինել և չէի ցանկանում մեզ որպես զոհ ներկայացնել:
«Չնայած պատմությունը լսելը ցավալի էր, սակայն տարեց կինը խոսելիս ավելի ու ավելի երիտասարդանում:»
Մինչև այն պահը երբ ես ծանոթացա Ավրորա Մարդիգանյանի բանավոր վկայությանը, որը ձայնագրվել էր Զորյան ինստիտուտի կողմից 1984 թվականին: Ինստիտուտը հսկայական աշխատանք է կատարել Հայոց ցեղասպանության մասին փաստերի և վկայությունների փաստագրման ուղղությամբ և վավերագրել է վերապրողների ավելի քան 700 վկայություններ:
Ես ամբողջությամբ կլանվել էի, երբ առաջին անգամ դիտում էի այն: Չնայած պատմությունը լսելը ցավալի էր, սակայն տարեց կինը խոսելիս ավելի ու ավելի էր երիտասարդանում: Նրա խոսքերի ու արտահայտությունների ներքո անհավատալի, բայց իսկական հերոսություն էր նշմարվում։ Այս կինը վերապրել էր ցեղասպանություն, բայց հրաժարվել էր զոհ լինել՝ չցանկանալով քշվել պատմության ալիքի կողմից: Նա համաձայնել էր վերապրել իր ցավը էկրանին, որպեսզի աշխարհին ցույց տար, թե ինչի միջով են անցել հայերը և որպեսզի օգներ, որ որբերի ապահովության համար միջողներ հավաքվեն: Աշխարհը և նույնիսկ մենք՝ հայերս, շատ բան չգիտեինք նրա ժառանգության մասին։ Նրա պատմությունը պետք էր պատմել:
Գաղափարից մինչև ավարտը ֆիլմի պատրասման ընթացքը տևեց գրեթե ութ տարի: Մարտահրավերներն ամեն քայլափոխի էին` սկսած համատեղ արտադրությունը հնարավոր դարձնելուց,համավարակի ընթացքում առցանց անիմացլիայի ստեղծման աշխատանքներից մինչև 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ժամանակ արտադրությունը դադարեցնելուց, քանի որ մեր անձնակազմը պետք է փաստավավերագրեր առաջնագիծը: Ի վերջո, մենք ավարտեցինք ֆիլմը՝ մեր թիմի նվիրվածության և պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ ոչ միայն Հայաստանում, այլև Լիտվայում և Գերմանիայում։
Մենք բոլորս հավատում էինք ֆիլմին և ունեինք առաքելություն. հենց սա էր, որ մեզ օգնեց առաջ գնալ: Բացի մեր հավաքական ցավի և մեր պատմության մասին իրազեկությունը բարձրացնելու նպատակից, որը դեռևս մերժվում է Թուրքիայի և շատ այլ պետությունների կողմից, մենք ցանկանում էինք փոխանցել նույնիսկ ամենադժվարին իրավիճակներում մարդկային տոկունության համամարդկային ուղերձը: Ուղերձ, որը կարող է ոգեշնչել նաև հայ համայնքից դուրս գտնվող լսարանին: Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի համար Ավրորա Մարդիգանյանի պատմությունը կարող է դառնալ այն, ինչ դարձել է Աննա Ֆրանկի օրագրերը Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի համար՝ օգնելով աշխարհին լսել և հաղորդակից դառնալ անասելի ողբերգությանը նրա բառերի միջոցով:
«Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) ունի տարբերվող տեսողական պատկերման ոճ և ապշեցուցիչ պատմություն: Չնայած իր տված ազատությանը, միևնույն ժամանակ այդ ոճին հավատարիմ մնալը ևս զոհեր է պահանջում։ Ձեր ընտրած ոճն ու միջոցն ինչպիսի՞ ստեղծագործական հնարավորություններ տվեցին և ինչպե՞ս սահմանափակեցին Ձեզ այս կարևոր պատմությունը պատմելիս: Ինչպիսի՞ն էր նման հատուկ տեսողական լեզվի մշակման գործընթացը:
Իմ առաքելությունն էր ստեղծել ֆիլմ, որը հանդիսատեսին կտանի ցեղասպանության չոր փաստերից այն կողմ: Դրան հասնելու համար որոշեցի օգտագործել պատմողական միջոցների դինամիկ համադրություն՝ անիմացիա, Ավրորա Մարդիգանյանի արխիվային հարցազրույցները և Ավրորայի 1919 թվականի «Հոգիների աճուրդ» (Auction of Souls) ֆիլմի թվայնացված ու վերամշակված կադրերը:
Որպես վավերագրական կինոռեժիսոր՝ հենց սկզբից ցանկանում էի ֆիլմ ստեղծել Ավրորա Մարդիգանյանի վավերագրական կադրերի շուրջ։ Նա ֆանտաստիկ կերպար է, շատ զգացմունքային և ուժեղ: Ես ուզում էի, որ նա ինքը պատմի իր պատմությունը և հանդիսատեսին հիշեցնի, որ այդ ամենն իսկապես եղել է: Այսպիսով, առաջին քայլը նրա Զորյան ինստիտուտի և Հայկական ֆիլմի հիմնադրամի (Armenian Film Foundation) հարցազրույցներից այն հատվածների ընտրությունն էր, որոնք կընդգրկվեն ֆիլմում:
Հաջորդ քայլը Ավրորայի հոլիվուդյան «Հոգիների աճուրդ» (Auction of Souls) ֆիլմի պահպանված կադրերի համադրումն էր ֆիլմի պատմողական հատվածներում՝ հատուկ շեշտադրումով այն տեսարանների վրա, որտեղ նա ներկա է: Բացի կինոաշխարհի Արծաթե դարաշրջանի կարևոր պատմական արտեֆակտ լինելուց, կադրերն ավելի են լայնամասշտաբ են դարձնում ֆիլմը:
"Մենք չէինք կարող պատկերացնել, թե ինչ մղձավանջ կարող էր լինել ավելի քան 60 րոպեանոց անիմացիայի արտադրությունը։"
Այնուհետև մեզ անհրաժեշտ էր գտնել վիզուալ հզոր գործիք՝ ֆիլմի պատմողական մասը կառուցելու համար: Մեր ստեղծագործական թիմը շատ վաղ փուլից դեմ էր բեմադրված գեղարվեստական լուծումներին։ Ոգեշնչված տեսողական առումով գրավիչ անիմացիոն վավերագրական ֆիլմերի օրինակներից՝ մենք որոշեցինք Ավրորայի պատմությունը պատմել անիմացիայի միջոցով: Անիմացիան հզոր միջոց է տրավմայի նման բարդ երևույթը պատկերելու համար: Այն իրադարձության վերարտադրումն է է և ոչ թե ուղիղ պատկերումը, որը թույլ է տալիս դիտողին խորությամբ ընկղմվել բուն պատմության և թեմայի մեջ: Միևնույն ժամանակ, անիմացիան կարող է փոխանցել ոչ միայն գույները, այլ մինչև անգամ հոտերը, համերը և հյուսվածքները: Այն անգամ ավելի հեռուն է գնում, քան իրադարձությունները վերարտադրելը. այն մեկնաբանում է դրանք, ինչպես մեր ուղեղն է վարվում հիշողությունների հետ, և խորհրդանիշներն ու մոտիվներն ընդգծելու հնարավորություն է տալիս՝ դրանք բացարձակ ռեալիզմի մեջ խեղդելու փոխարեն: Անիմացիան՝ որպես միջոց, դարձավ ֆիլմի հոգին և թույլ տվեց Ավրորայի մոռացված պատմությունը կրկին վառ դարձնել։
Իհարկե, մենք չէինք կարող պատկերացնել, թե ինչ մղձավանջ կարող էր լինել ավելի քան 60 րոպեանոց անիմացիայի արտադրությունը։ Ինչ-որ պահի մենք որոշեցինք, որ ի սկզբանե մեր մշակած ոճն ու տեխնիկան չեն աշխատի, և այն ամբողջությամբ փոխեցինք: Մենք պետք է նկարահանեինք բոլոր անիմացիոն տեսարանները իրական դերասաններով կանաչ էկրանին՝ նկարազարդելով և կենդանացնելով ընտրված կադրերը: Ֆիլմում օգտագործվող անիմացիայի ներկայիս ոճը հիմնված է տարբեր տեխնիկաների համադրության վրա՝ դասական անիմացիայից և ռոտոսկոպից մինչև համակարգչային գրաֆիկա:
Կրկին, դա հնարավոր եղավ միայն մեր մեծ ստեղծագործական թիմի քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ: Հնարավոր չէ թվարկել բոլորին, բայց ես կցանկանայի նշել գեղարվեստական ղեկավար Տիգրան Առաքելյանին, մոնտաժի և խաղարկային կտորների ռեժիսոր՝ Ռուբեն Ղազարյանին, գլխաովոր իլյուստրատոր՝ Գեդիմինաս Սկիրիուսին և կերպարների գլխավոր նկարիչ Ռիմաս Վալեյկիսին:
Որպես ստեղծագործ անձնավորություն, Դուք, ամենայն հավանականությամբ, ստիպված եք եղել մի շարք գաղափարներ մի կողմ դնել՝ կյանքի կոչելու համար «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise): Հիմա, երբ արտադրությունն ավարտված է, ի՞նչ նախագիծ կցանկանայիք իրականացնել հաջորդիվ:
«Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) դեռևս ինձ շատ զբաղված է պահում, քանի որ ներկայումս ակտիվ ներգրավված եմ ֆիլմի փառատոնային ցուցադրություններով և ֆիլմի ազդեցության մեծացման արշավի իրականացման աշխատանքներով։
Միևնույն ժամանակ, իմ հաջորդ Shakespeare Goes Armenian լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմը գտնվում է վաղ արտադրության փուլում, որի համառեժիսորը Լիլիթ Մովսիսյանն է: Ֆիլմը փաստավավերագրում է, այն մասին, թե ինչպես են անհետանում ծերության ամենօրյա հետքերը, երբ Հայաստանի ծերանոցների տարեց բնակիչները Շեքսպիր են բեմադրում: Չնայած թվում է, թե յուրաքանչյուր ներկայացում կարող է վերջինը լինել իմ հերոսների համար, հաջողության հասնելու և նոր ու վախ արթնացնող փորձեր անելու վճռականությունը նրանց մղում է շարունակել երազել: Այս պահին մենք վաղ նկարահանման փուլում ենք և նախատեսում ենք ավարտել ֆիլմը մինչև 2024 թվականի ավարտը: «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) հաջողության հետքերով ես նաև աշխատանքներ եմ սկսել անիմացիոն հեռուստասերիալի համար, որը 2023 թվականի ձմռան դրությամբ իր զարգացման վաղ փուլում է:
Ի՞նչ հաջողություններ ունեցաք Ձեր Fellowship-ի տարում և որո՞նք են Ձեր հաջորդ մեծ ձեռնարկումները:
2022 թվականը յուրահատուկ տարի էր։ Մենք ոչ միայն վերջապես ավարտեցինք «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise), այլ հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ մեզ հաջողվեց այն տարածել աշխարհով մեկ: Սա մասամբ շնորհիվ Creative Armenia-AGBU Fellowship-ի օգնության և հատկապես Արամ Յակուբյանի (Կինոյի և անիմացիայի տնօրեն, Netflix) և Թոբայաս Պաուզինգերի (Գնումների և զարգացման բաժնի ղեկավար,The Match Factory) մենթորության հնարավորությունների շնորհիվ:
Ֆիլմի համաշխարհային պրեմիերան կայացել է 2022 թվականին Անսիի միջազգային անիմացիոն կինոփառատոնում (Annecy International Animation Film Festival)՝ ամենահայտնի անիմացիոն փառատոնում, որտեղ ֆիլմը ցուցադրվել է մրցութային կարգով: Այն հայաստանյան պրեմիերան է ունեցել «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի (Golden Apricot International Film Festival) միջազգային մրցույթում, որտեղ արժանացել է «Արծաթե ծիրան» մրցանակին։ Այնուհետև ֆիլմը թարգմանվել է ֆրանսերեն, իսպաներեն, իտալերեն և այլ լեզուներով և ճանապարհորդել աշխարհի ավելի քան 30 փառատոներ, այդ թվում՝ Ամստերդամի վավերագրական ֆիլմերի միջազգային փառատոն (International Documentary Film Festival Amsterdam, Նիդեռլանդներ), Տալլինի «Սև գիշերներ» (Black Nights Tallinn, Էստոնիա), Goteborg International Film Festival (Շվեդիա), DocHelsinki (Ֆինլանդիա), Trieste Film Festival (Իտալիա) և շատ ուրիշներ: Ֆիլմը նաև արժանացել է մի շարք մրցանակների, այդ թվում՝ «Հանդիսատեսի մրցանակին» (Audience Awards) Անիմացիոն կինոփառատոնում (Animation Film Festival, ԱՄՆ) և Ասիական համաշխարհային կինոփառատոնում (Asian World Film Festival, ԱՄՆ) , «Բալթյան լավագույն համատեղ արտադրության» մրցանակին (Best Baltic Co-Production Award) Տալլինի «Սև գիշերներ» (Black Nights Tallinn, Էստոնիա),«Լավագույն միջազգային խաղարկային ֆիլմ» մրցանակին MiradasDoc-ում (Իսպանիա) և «Լավագույն անիմացիոն ֆիլմ» մրցանակին հեղինակավոր Asia Pacific Screen Awards-ում (Ավստրալիա):
Ֆիլմի փառատոններում ունեցած հաջողության շարքն ամրացնելու համար մենք նաև արժանացանք քննադատների հավանությանը 40-ից ավելի մասնագիտական ակնարկներով և այնպիսի միջազգային հրատարակությունի կողմից, ինչպիսիք են Screen Daily-ն, Los Angeles Times-ը, POV Magazine-ը, Animation World Network-ը և այլն:
Ինձ համար հաջորդ կարևոր ձեռնարկումը շարունակել աշխատելն է «Ավրորայի լուսաբացը» (Aurora’s Sunrise) ֆիլմի տարածման վրա և ամեն ինչ անել, որ այն հասնի շատ ավելի լայն լսարանի ամբողջ աշխարհում: Այս գարնանը մենք նոր փառատոնների ենք պատրաստվում մասնակցել, այս անգամ ներառելով նաև Լատինական Ամերիկայի և Ասիայի երկրները: Հատկապես կարևոր է, որ ֆիլմն ընդգրկվի մարդու իրավունքների փառատոների ծրագրերում, ինչպիսիք են Movies That Matter (Հաագա) և International Film Festival and Forum on Human (Օսլո), որոնք նաև կազմակերպում են պանելային քննարկումներ մարդու իրավունքների և պատմական անարդարության վերաբերյալ:
Այս տարվա ապրիլի վերջից ֆիլմը ցուցադրություն կունենա Նիդեռլանդների և Բելգիայի կինոթատրոններում։ Մենք նաև աշխատում ենք ԱՄՆ-ում այն ցուցադրելու ուղղությամբ: Ներկայումս բանակցություններ ենք վարում տարբեր հեռարձակողների հետ՝ հեռուստատեսային ցուցադրություն ունենալու համար։
Եվ իհարկե, շարունակելու եմ աշխատել իմ նոր ֆիլմի և դեռևս մշակման փուլում գտնվող գաղափարների վրա։ Ես նաև ծրագրում եմ զբաղվել կրթական գործունեությամբ և համատեղ արտադրության փորձով կիսվել հայաստանյան երիտասարդ կինոգործիչների հետ: