Մայիսի 6, 2022 |  հեղ.` Creative Armenia

Գրել։ Հանձնվել։ Կրկին գրել։ Արամ Մրջոյանի գրող դառնալու ճանապարհը անցել է խավարի միջով։ Նրանից պահանջվել են բազմաթիվ մերժումներ, մեծ ինքնավստահություն և մի քանի խնամքով տեղադրված լուսարձակներ՝ խավարով լի ճանապարհին հույսի մի շող տեսնելու համար։ Եվ ի վերջո ավելի լուսավոր ճանապարհի վրա հայտնվելով՝ նա դարձել է Chicago Review of Books-ի գլխավոր խմբագիր, Խաղաղօվկիանոսյան Լյութերական համալսարանի դասախոս և շուտով նաև «We Are All Armenian. Voices from the Diaspora»-ի ժողովածուի խմբագիր։ 

​

Մեզ հետ հարցազրույցում, նա խոսեց այն բոլոր շրջադարձերի մասին, որոնք ստիպված է եղել անցնել, որպեսզի հայտնվի այնտեղ, որտեղ այժմ է, և մտորեց այն մարտահրավերների մասին, որոնք դեռ պետք է հաղթահարի։ Կարդացեք այս անկեղծ և ոգեշնչող զրույցը՝ ավելին իմանալու 2022թ.-ի «Creative Armenia-AGBU Fellow-ի, նրա ստեղծարար ճանապարհի, հայ ինքնության հետ իր բարդ հարաբերությունների և բազմաթիվ հետաքրքիր նախագծերի մասին, որոնց վրա նա այժմ աշխատում է։ 

​

Creative Armenia. Մի փոքր պատմեք մեզ, թե ինչպես սկիզբ առավ գրող դառնալու քո ճանապարհը։ 

 

Արամ Մրջոյան. Արձակիս վրա լրջորեն չսկսեցի աշխատել մինչև քոլեջ հաճախելն ու մասնագիտությունս բիզնեսից անգլերեն փոխելը, բայց դրանից շատ ավելի վաղ ես շատ ընթերցասեր էի։ Այստեղ գովասանքը ծնողներիս է պատկանում, քանի որ նրանք ինձ համար անընդհատ կարդում էին, երբ ես երեխա էի, և ինձ համար գնում էին այն բոլոր գրքերը, որոնք ես ուզում էի։ Ինձ բախտ է վիճակվել մեծանալ միջավայրում, որտեղ գրքերը հասանելի էին։ Երկար ժամանակ ես ինձ համարում էի մոլի ընթերցող, ով երբեմն գրում էր, և իմ վաղ 20-ականներին ես մեծամասամբ գրում էի գրքերի և գրական մշակույթի մասին՝ մտածելով, որ որպես ստեղծագրող որևէ հնարավորություն չունեմ։ 

 

Այդ ժամանակահատվածում ես գրում էի գեղարվեստական ​​և ոչ գեղարվեստական ​​գրականություն, բայց բախվում էի բազմաթիվ մերժումների և անինքնավստահության զգացողության։ Ինձ մերժեցին արվեստի մագիստրոսական բազմաթիվ ծրագրերից և խմբագրական պաշտոններից։ Ի վերջո, ես տեղափոխվեցի Չիկագո և ստանձների մի շարք աշխատանքներ մարքեթինգի ոլորտում, այնպես որ, ես իսկապես մտքիցս հանեցի գրելու միտքը, մինչև լսեցի, որ Հյուսիսարևմտյան համալսարանն առաջարկում էր կեսօրյա արվեստի մագիստրոսական ծրագիր, որին կարող էի մասնակցել մինչ աշխատում էի լրիվ դրույքով, ինչը մատչելի դարձրեց այն։ Ես առաջին անգամ չընդունեցի, բայց նրանք եռամսյակային անընդմեջ ընդունելություն ունեին, և ակադեմիական խորհրդատուն զանգահարեց ինձ և խրախուսեց նորից դիմել։ Ես երկրորդ անգամ անցա այդ ամբողջ գործընթացի միջով՝ ստանալով հերթական մերժումը։ Կրկին հետևեց նույն զանգը խորհրդատուի հետ, բայց որոշեցի ևս մեկ անգամ փորձել։ Այդ ժամանակ ես 26 տարեկան էի, իմ կարիերայում համեմատաբար կայուն էի և մտածում էի, թե ինչ պատահի, թող պատահի։ Ես ընդունվեցի։ Առաջին իսկ դասընթացից, կարծես լույսի անջատիչը միացավ։ Իմ ստեղծագործական կարիերայի աճը մեծամասամբ տեղի է ունեցել դրան հաջորդող վեց տարիների ընթացքում։

​

CA. Կպատմե՞ք ձեր ստեղծագործական ոգեշնչումների մասին և ի՞նչ եք սովորել նրանցից։ 

 

ԱՄ. Իմ գրելու ճանապարհի նման, իմ ստեղծարար ոգեշնչումները ժամանակի ընթացքում զգալիորեն զարգացել են։ Ճշմարտությունն այն է, որ իմ դպրոցը և բակալավրիատի կրթությունը ներառում էր մահացած սպիտակամորթ տղամարդկանց կողմից անթիվ գրքերի ընթերցանություններ։ Ես ունեի այս չափազանց թունավոր, տղամարդկային գրական տեսակետը։ Սրանք էին այն գրքերը, որոնց այդ ժամանակ պաշտում էի և ինչ-որ բան սովորում, բայց իմ քսանականներին ես սկսեցի գրել Book Riot-ի համար, հրատարակություն, որը նվիրված էր տարբեր գրքերի և ընթերցողների, և դա նշանակալի էր ինձ համար, որպեսզի դառնայի ավելի ներառական ընթերցող, գրող և, ի վերջո, խմբագիր։ Ես սովորեցի տեսնել գրականության հնարավորությունները, քան թե կառչած մնալ բռնի և մարգինալացնող գրական ավանդույթներին։

 

Այժմ ես կարծես ստեղծագործական ոգեշնչում եմ գտնում ամենուր, բայց կարծում եմ, որ դրա մեծ մասը շարունակել ներգրավվելն է գրական հանրության մեջ այնքան, որքան կարող եմ։ Ես ոգեշնչվում եմ իմ ուսանողներից, գրողներից, որոնց աշխատանքները խմբագրում եմ, գրախոսականներ և քննադատություններ գրելուց, ինչպես նաև ուսուցիչներից և ընկերներից, ովքեր հավատացել են իմ գրությանը։ 

​

CA. Գեղարվեստական և ոչ գեղարվեստական նախագծերից շատերը, որոնց վրա այժմ աշխատում եք, կենտրոնացած են հայ ինքնության բացահայտման վրա։ Ի՞նչը ձեզ գրավեց դեպի այս պատմությունները։ Ի՞նչ անսպասելի բացահայտումներ եք արել ճանապարհին։  

 

ԱՄ. Երկար ժամանակ ես չէի զգում, որ իրավունք ունեմ բացահայտելու հայ ինքնությունը իմ գեղարվեստական կամ ոչ գեղարվեստական գրքում։ Ես անհանգստանում էի, որ դա կխաթարի իմ գրողի ինքնությունը, որ դա կվրդովեցնի իմ ընտանիքին կամ որ ես կշահագործեմ ինչ-որ մշակութային արժույթ, մանավանդ որ ես ինձ շատ արտոնյալ եմ համարում։ Այս վախերից որոշները փոխվեցին Փիթեր Բալաքյանի գրքերը մեկ տասնամյակ կարդալուց հետո (ես պատանեկության տարիներին կարդում էի «Ճակատագրի սև շունը»), բայց կարծում եմ, որ ի վերջո չափազանց շատ փորձառություններ ստեղծվեցին իմ կյանքում ու այլևս չգրելուց խուսափել չէի կարող։ 

 

Երբ հասկացա, որ կարող եմ գրել հայ ինքնության մասին, այն շատ արագ դարձավ իմ ստեղծագործության գլխավոր տուրքերից մեկը։ Ես գրում եմ շատ տարբեր թեմաների մասին, բայց հայ ինքնությունը լույսի անջատիչի միացման ևս մեկ պահ էր, և դրա մասին գրելիս ես գտա հայ գրողների և այլ արվեստագետների մի նոր համայնք։ Ես կասեի, որ դա հիմա իմ ստեղծագործական զտիչներից մեկն է, ևս մեկ միջոց, որով կարող եմ նայել աշխարհին և փորձել իմաստավորել իմ աշխատանքը։ 

 

Ընդհանրապես, որպես գրող իմ ամենամեծ հայտնագործությունն այն է, թե որքան քիչ գիտեմ և որքան տեղեկատվություն կա հասանելի։ Սա հայ ինքնության ուսումնասիրության ամենապարգևատրողի և անսպասելի մասերից մեկն էր։ Այնքան շատ հայ գրողներ, արվեստագետներ և գիտնականներ կան, ովքեր ինձանից շատ ավելի լավ աշխատանքներ են անում։ Ես դեռ գտնում եմ նրանց և անընդհատ սովորում նրանցից։ 

​

CA. Դուք ներկայումս Chicago Review of Books-ի գլխավոր խմբագիրն եք, և ձեր գրախոսություններն ու գրվածքները պարբերաբար հայտնվում են հայտնի հրատարակություններում, ինչպիսիք են Barrelhouse-ը, The Millions-ը, The Rumpus-ը։ Երբ դուք խմբագրի դերում եք, ինչպե՞ս եք ճանաչում լավ գրվածքը։  

 

ԱՄ. Ինձ համար լավ գրվածքը պարտադիր չէ, որ հետևի կոնկրետ կանոնների, և ես հակված եմ դեպի աշխատանք, որն ակտիվորեն փորձում է խախտել կանոնները, բայց առաջնայնորեն ես ուզում եմ ուժեղ տպավորություն ստանալ, որ գրողը և՛ կրքոտ է, և՛ բծախնդիր իր աշխատանքի նկատմամբ։ Խմբագրի դերը ստանձնելիս, ես շատ հարցեր եմ տալիս, և իմ ակնկալիքը սովորաբար այն է, որ գրողը մտածված պատասխաններ ունենա։ Այնպես չէ, որ ես ակնկալում եմ, որ նրանք ամեն ինչ իմանան, վերջիվերջո, գրելը ինտուիտիվ է, և որպես խմբագիր իմ աշխատանքի մի մասն է գաղափարներ և ուղղորդումներ տրամադրել, բայց ինձ համար ավելի վատ բան չկա, քան երբ գրողը անտարբեր է զգում իր աշխատանքի նկատմամբ։ 

 

Ես նկատի չունեմ, որ ուզում եմ բուռն բանավեճերի մեջ մտնել ստորակետերի տեղադրման շուրջ, բայց հատկապես երբ կարդում եմ հրապարակման ակնկալիքով ներկայացված հարյուրավոր ստեղծագործություններ, հեշտ է հասկանալ, երբ գրողը բավականաչափ ժամանակ չի ծախսել ինչ-որ բանի վրա, որպեսզի այն իրոք հղկվի՝ իրենց տեսլականին համապատասխանելու համար։ Ամենատարածված արտահայտությունը, որը ես լսում եմ խմբագրության գործընկերներից հանդիպումների ժամանակ, երբ նրանք ցանկանում են ինչ-որ բան մերժել, «սա դեռ պատրաստ չէ» արտահայտությունն է։ 

 

CA. Ձեր ո՞ր նախագծով եք ամենից շատ հպարտանում: Ինչո՞վ է այն առանձնահատուկ ձեզ համար։  

 

ԱՄ. Ասպիրանտուրայիս ընթացքում ես իսկապես քրտնաջան աշխատում էի իմ ստեղծագործական ատենախոսության վրա, որը վեպ էր հարավարևելյան Միչիգանում ապրող ամերիկահայ ընտանիքի մասին։ Ես ուշադիր ուսումնասիրեցի ամերիկահայ գրողների մի քանի հիանալի վեպեր, մինչ խմբագրում էի իմ վեպը։ Ես սովորեցի ավելին, քան կարող եմ պատմել։ Իմ վեպը, սակայն, նախագիծ է, որով ես շատ հպարտ եմ, որովհետև ես շատ էի մտածում սփյուռքահայ պատմվածքների շուրջ առևտրային ակնկալիքների մասին և շատ ջանք էի գործադրում, որպեսզի դուրս գամ որոշ պայմանականություններից, որոնք բացահայտ կամ լռելյայն հաստատվել էին որոշ գրողների կողմից, որոնց ստեղծագործություններով ես մեծապես հիացած եմ։

​

Օրինակ, ես արժեզրկում եմ համարում այն, թե որքան հաճախ են տարբեր ժանրերի ամերիկահայ գրողներին խնդրում իրենց լսարանին ուսուցանել Հայոց ցեղասպանության մասին, ինչպես նաև այն, որ գեղարվեստական ստեղծագործություններից ակնկալվում է, որ զգալի քանակությամբ բառեր և սյուժե ծախսեն այդ շրջանի գործողությունների վրա։ Եթե դա է գրողի նպատակը, ապա հասկանալի է։ Ես սիրում եմ լավ պատմական գեղարվեստական գրականություն։ Բայց ես շատ գործակալներ և խմբագիրներ եմ ունեցել, որոնք խորհուրդ են տվել, որ իմ վեպի գործողությունները ավելի շատ տեղի ունենան խոր անցյալում, չնայած նրան, որ չեմ ուզեցել գրել հիսուն էջ մահվան երթերի և սպանությունների մասին։ Ինձ նաև երբեմն խորհուրդ են տվել ավելի ամուր կապ զարգացնել անցյալի և ներկայի միջև, բայց իրական կյանքում դա այդպես չէ։ Մեզանից շատերը իրար են միացնում մոռացված կամ ջնջված ընտանեկան պատմություններ։ Կարծում եմ՝ կարևոր է ունենալ հնարավորություն գրելու այսօրվա հայ կերպարների մասին՝ առանց պատմական բախումների և ձուլման կապ ստեղծելու կարիքի։ 

​

CA. Ո՞րն է ձեր ստեղծարար կարիերայի երկարաժամկետ տեսլականը։ 

 

ԱՄ. Այժմ ես դեռ իմ վաղ կարիերայի շրջանում եմ որպես ակադեմիկ և խմբագիր, ինչը պահանջում է շատ աշխատատեղերի փոփոխություն մրցակցային շուկայում։ Իմ մեծ հույսն է գտնել երկարաժամկետ կայունությամբ պաշտոն, որը թույլ կտա ինձ զարգացնել գրելու ավելի հետևողական առօրյա, նույնիսկ եթե աշխատանքն ինքնին չի կարող լինել այն, ինչ ես պատկերացնում էի։

 

Ես շատ եմ գրում, բայց ներկայումս շատ ցրված և անկանոն գրաֆիկով։ Իմ կարծիքով, երկարաժամկետ տեսլականի ամենակարևոր և դժվարին մասը գրելը շարունակելն է, անկախ նրանից, թե դա ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն նպաստում է իմ եկամուտին։ Կարծում եմ, որ արվեստ լինելու ամենադժվար մասը ստեղծագործական կայունությունն է, ուստի ես փորձում եմ ինձ հիշեցնել, որ պետք է համբերատար լինել, և որ հաջողությունը պետք չէ կոնկրետ տեսք ունենա կամ որոշակի արդյունքի բերի։ 

 

Մի խոսքով, ես հաշտվել եմ այն փաստի հետ, որ իմ աշխատանքը կարող է արժեքավոր լինել ինձ համար, նույնիսկ եթե այն դադարի տպագրվել և ես, ի վերջո, աշխատեմ առօրյա աշխատանքով, որը ոչ մի կապ չունի գրելու հետ։ Վերջին երկու տարիների ընթացքում իմ ամենաստեղծագործական պահերը այն պահերն են, երբ ես չէի անհանգստանում աշխատանքն իմ ինքնակենսագրականում տող դարձնելու մասին։ Դա այն չէ, ինչ մարդիկ ցանկանում են լսել, բայց ես կարծում եմ, որ ճկուն և հարմարվող լինելն է ինձ հասցրել այնտեղ, որտեղ հիմա եմ։ 

​

CA. Ի՞նչ եք նախատեսում անել որպես Creative Armenia-AGBU Fellow։

 

ԱՄ. Ես ինձ անչափ բախտավոր եմ զգում, որ ստացել եմ Creative Armenia-AGBU կրթաթոշակը, քանի որ գիտեմ, որ ամեն տարի շատ փայլուն և կայացած արվեստագետներ են դիմում։ Ես դիմել եմ՝ նկատի ունենալով բազմաթիվ ընթացիկ և ապագա նախագծեր, թեև հիմնականում այն, ինչի վրա ցանկանում եմ կենտրոնանալ այս տարի, ոչ գեղարվեստական ​​էթնիկ ինքնության թեմայի շուրջ։ Օրինակ, ես վերջերս շատ էի մտածում «Ատլանտայի» երրորդ սեզոնի առաջին դրվագից մի քանի տողերի մասին՝ կապված Էրիկ Բոգոսյանի դերի հետ՝ «Չհղկված ադամանդներ» ֆիլմում։ Ես նախկինում գրել եմ «The Promise»-ի մասին, բայց դրա մասին շատ նոր բաներ եմ նկատել այն նորից դիտելուց և իմ գրականության մի խումբ ուսանողների հետ քննարկելուց հետո։ Ես սեմինար գրեցի մագիստրատուրայում՝ ուսումնասիրելով Քիմ Քարդաշյանի հանրային գործողություններից շատերը սև ֆեմինիստական ​​մտքի ոսպնյակի միջոցով, որին ես կցանկանայի վերադառնալ, վերաշարադրել և ընդլայնել։ Ինձ ավելի ու ավելի է հետաքրքրում գրականության, հեռուստատեսության և կինոյի օրինաչափությունները, ուստի Creative Armenia-AGBU Fellowship-ը ինձ ժամանակ և տարածք է տալիս հավաքելու այդ գրվածքներից մի քանիսը և դրանք վերածելու ավելի համախմբված շարքի։  

 

Ես օգտագործում եմ կրթաթոշակը նաև մի քանի խմբագրական նախագծեր ընդլայնելու համար։ Ես հենց նոր ավարտեցի «We Are All Armenian: Voices from the Diaspora» անթոլոգիայի սրբագրման փուլը, որը տպագրվելու է Տեխասի համալսարանի մամուլի կողմից 2023թ.-ի գարնանը, ուստի կրթաթոշակը հիանալի ռեսուրսներ է տրամադրում հրապարակման և խթանման համար։ Ես նաև նոր կամավորական պաշտոն եմ սկսել որպես գեղարվեստական գրականության խմբագիր Guernica-ում, որը հեղինակավոր ամսագիր է, որը կենտրոնացած է արվեստի և քաղաքականության վրա։ Այն նախաձեռնություններից մեկը, որը ես ցանկանում եմ մեկնարկել այնտեղ, նոր հայ գրողների հրատարակումն է, հատկապես նրանց, ովքեր գրում են ժամանակակից պատմություններ։ 

​